Θηλασμός: η αξία του στην υγεία τόσο του μωρού όσο και στην νέα μαμά | Nutrition Home

Η 1^η Νοεμβρίου είναι η καθιερωμένη παγκόσμια μέρα του μητρικού θηλασμού. Το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC) και η Αμερικάνικη Ακαδημία Παιδιατρικής συνιστούν τον θηλασμό για τους 6 πρώτους τουλάχιστον μήνες του βρέφους και ο συμπληρωματικός θηλασμός μέχρι τον 1^ο έτος που θα γίνεται η εισαγωγή των τροφών.

Πόσο συχνός είναι ο θηλασμός στις μέρες μας;

Σύμφωνα με τα νέα δεδομένα του CDC το 2022, αναφέρεται πως τα νέα βρέφη λαμβάνουν στο μεγαλύτερο ποσοστό 83,2% μία μικρή ποσότητα μητρικού γάλακτος, ενώ το ποσοστό αυτό στον ένα μήνα μειώνεται στο 78,6%.

Στους 6 μήνες, μερικό θηλασμό έχουν το 55,8% και αποκλειστικό θηλασμό περίπου το ¼ των μωρών (24,9%).

Ενώ θα αναφέρουμε και παρακάτω την σημασία του θηλασμού, παρατηρούμε πως τα ποσοστά του θηλασμού μειώνονται όσο το μωρό μεγαλώνει και χωρίς να έχει ολοκληρώσει τους 6 μήνες αποκλειστικού θηλασμού.

Τι οδηγεί στην διακοπή ή στην μείωση του θηλασμού στις νέες μητέρες;

Οι λόγοι που μπορεί να οδηγήσουν στην πιο σύντομη διακοπή ή μείωση του μητρικού θηλασμού αυτά τα χρόνια είναι οικονομικής φύσεως. Η άδεια μητρότητας είναι μειωμένη και γυναίκες που είναι σε χαμηλόμισθες θέσεις, νιώθουν την πίεση για την επιστροφή στην δουλειά ώστε να συνεισφέρουν και αυτές οικονομικά.

Άλλοι λόγοι που μπορεί να υπάρχουν, είναι η αδυναμία της μητέρας να παράξει γάλα ή επαρκές γάλα για το βρέφος λόγω καπνίσματος κατά την κύηση ή στην περίοδο γαλουχίας, λόγω στρες, λόγω καισαρικής μεθόδου τοκετού, λόγω ελλιπούς ενημέρωσης γύρω από τον θηλασμό, λόγω μη επαφής μητέρας βρέφους όσο πιο σύντομα μετά τον τοκετό, λόγω χαμηλότερης μόρφωσης ή οικονομικών κριτηρίων

Τα οφέλη του θηλασμού για την μητέρα:

• Μειωμένη αιμορραγία: Ο θηλασμός αποτρέπει την αιμορραγία μετά την γέννηση καθώς παράγεται οξυτοκίνη που είναι υπεύθυνη για τις συσπάσεις της μήτρας. Η μήτρα επανέρχεται πιο γρήγορα στο προηγούμενο μέγεθος της, ενώ παράλληλα αυξάνονται οι αντοχές στα όρια πόνου της μητέρας.
• Αμμηνόρροια θηλασμού: Η περίοδος του θηλασμού συνοδεύεται και από απουσία περιόδου για περίπου 6 μήνες, εφόσον υπάρχει αποκλειστικός θηλασμός, για κυριότερο σκοπό την αποτροπή μίας νέας εγκυμοσύνης. Ωστόσο με την επιστροφή της εμμήνου ρύσεως η πιθανότητα για σύλληψη αυξάνεται σημαντικά με κάθε μήνα περιόδου.
• Βελτιωμένη εικόνα του σώματος και βάρος: Τα οφέλη του θηλασμού επηρεάζουν και το βάρος της θηλάζουσας καθώς όσο περισσότερο και αποκλειστικά θηλάζει η μητέρα, τόσο περισσότερο βάρος χάνει χάρη στην λιπολυτική και ανορεξιογόνα δράση της οξυτοκίνης. Η απώλεια βάρους και ο θηλασμός σαν προσφορά στο νεογέννητο δίνει στις νέες μητέρες αισθήματα ικανοποίησης και αυξημένης αυτοπεποίθησης απομακρύνοντας τα αρνητικά συναισθήματα.
• Μείωση του στρες: Η νέα πραγματικότητα της μητέρας με ένα νεογνό, ο φόβος για το αν θα καταφέρει να εκπληρώσει τις προσδοκίες της και να φροντίσει το μωρό, οι αλλαγές στο σώμα και οι δουλειές του σπιτιού είναι αρκετοί λόγοι για να αγχωθεί μία νέα μητέρα. Ο θηλασμός έδειξε μείωση στα επίπεδα στρες, αύξηση στην κορτιζόλη και η σύνδεση μητέρας νεογνού ήταν ευεργετική και για τους δύο.
• Μειωμένος κίνδυνος επιλόχειας κατάθλιψης: Σε μελέτες σχετικά με τα επίπεδα οξυτοκίνης στις θηλάζουσες και μη γυναίκες βρέθηκε πως τα υψηλότερα ποσοστά της ορμόνης συνδέεται προφανώς με τον θηλασμό αλλά και την καλύτερη διάθεση, λιγότερο εκνευρισμό, διάθεση για οπτική επαφή με το νεογνό και για φροντίδα. Επίσης, μέσω του θηλασμού και της επαφής θηλής με το στόμα του μωρού, τα επίπεδα κορτιζόλης αυξάνονται και αντίστοιχα μειώνεται ο κίνδυνος για επιλόχεια κατάθλιψη.
• Προστασία για καρκινογένεση και ενδομητρίωση: Ο θηλασμός έδειξε προστατευτικά αποτελέσματα για τις γυναίκες απέναντι στον καρκίνο του στήθους, των ωοθηκών και του ενδομητρίου. Μάλιστα, ο κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου των ωοθηκών μειωνόταν κατά 2% σε κάθε μήνα θηλασμού και οι μη θηλάζουσες είχαν 30% αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης του συγκεκριμένου τύπου καρκίνου. Τα αποτελέσματα ήταν εξίσου ικανοποιητικά και για την πρόληψη της ενδομητρίωσης με 40% μειωμένο κίνδυνο εμφάνισης σε γυναίκες που θήλασαν >36 μήνες σε σχέση με αυτές που δεν θήλασαν.
• Άλλα μακροπρόθεσμα οφέλη: Προστατευτική δράση για ανάπτυξη διαβήτη τύπου 2, οστεοπόρωσης, αρτηριακής πίεσης, καρδιαγγειακών, ρευματοειδούς αρθρίτιδας και νόσων γνωστικής έκπτωσης (Alzheimer) ή πολλαπλής σκλήρυνσης.

Τα οφέλη του θηλασμού για το βρέφος:

• Προστασία από παχυσαρκία: Το εντυπωσιακό με τον θηλασμό είναι ότι έχει επίδραση ακόμα και μακροχρόνια. Οι έρευνες έδειξαν πως βρέφη που δεν θήλασαν είχαν 33% πιθανότητα να γίνουν παχύσαρκα παιδιά. Μάλιστα, κάθε μήνας παραπάνω θηλασμού συνδεόταν με 4% μείωση του κινδύνου για ανάπτυξη και εγκατάσταση παραπάνω βάρους. Οι οδηγίες συστήνουν τον αποκλειστικό θηλασμό για 6 μήνες και έπειτα την περιστασιακή σίτιση συνδυαστικά με την τροφή. Η επίδραση στο αν θα γίνουν παχύσαρκα τα παιδιά ή όχι φαίνεται πως οφείλεται στην τροποποίηση του εντερικού μικροβιόκοσμου. Και από άλλες μελέτες φαίνεται η προδιάθεση της παχυσαρκίας αν η σύσταση της χλωρίδας στο έντερο είναι τροποποιημένη και διαταραγμένη. Ο θηλασμός έχει ευεργετική δράση στην σύνθεση της χλωρίδας αυτής.
• Προστασία από ανάπτυξη διαβήτη τύπου 1 και 2: Σε πολλές μελέτες όπως αποδείχθηκε η ευεργετική επίδραση του θηλασμού για τις μητέρες σχετικά με την ανάπτυξη του διαβήτη τύπου 1 και 2, αποτυπώθηκε και για τα βρέφη. Ο θηλασμός μελλοντικά φαίνεται να δρα προστατευτικά στην εμφάνιση και εξέλιξη του σακχαρώδους διαβήτη τύπου 2 σε έφηβους και νεαρούς ενήλικες που θήλασαν ως βρέφη.
• Υπέρταση και δυσλιπιδαιμία: Για την υπέρταση συγκεκριμένα διαπιστώθηκε πως τα πρόωρα μωρά που σιτίζονταν από τράπεζα μητρικού γάλακτος σε σχέση με την φόρμουλα είχαν σημαντικά χαμηλότερη μέση και διαστολική πίεση, χωρίς όμως αλλαγές στην συστολική πίεση στην ενήλικη ζωή τους. Σχετικά με την δυσλιπιδαιμία δεν βρέθηκε ακόμα θετική επίδραση που να αποδεικνύεται επαρκώς.
• Ευφυϊα και καλύτερη συμπεριφορά: Ο θηλασμός έχει συνδεθεί με καλύτερη επίδοση σε γνωστικά τεστ και μεγαλύτερο βαθμό νοημοσύνης και γνώσεων. Πιθανώς, η εξήγηση να βρίσκεται στα λιπαρά οξέα που έχει το μητρικό γάλα και δρα ευνοϊκά στην ανάπτυξη του εγκεφάλου.
• Πρόληψη νευροαναπτυξιακών διαταραχών: Ο θηλασμός και πιο συγκεκριμένα αυτός που διαρκεί όσο περισσότερο γίνεται (ιδανικά πάνω από 6 μήνες) και είναι αποκλειστικός δίνει ευνοϊκά αποτελέσματα για την πρόληψη του βρέφους από την ανάπτυξη νευροαναπτυξιακών διαταραχών όπως αυτισμός, διαταραχή διάσπασης προσοχής και στην ανάπτυξη του εγκεφάλου. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω η συμβολή των Ω3 λιπαρών οξέων είναι καθοριστική και το μητρικό γάλα έχει επαρκείς ποσότητες που προφυλάσσουν το βρέφος από τις διαταραχές αυτές.
• Προστασία από ιογενή διάρροια: Τα βρέφη που σιτίζονται με φόρμουλα (έτοιμη σκόνη γάλακτος) είχαν 80% αυξημένο κίνδυνο για διάρροια ενώ τα μωρά που θήλασαν είχαν 30% μικρότερο κίνδυνο για διάρροια λόγω ιού.
• Μικρότερο ποσοστό νοσηλείας και θνησιμότητας από αναπνευστικές λοιμώξεις: Η σύγκριση μεταξύ αποκλειστικού θηλασμού και φόρμουλας έδειξε ότι τα δεύτερα παιδιά είχαν 15πλάσιο κίνδυνο για θάνατο λόγω πνευμονίας. Επίσης ο θηλασμός για τουλάχιστον 4 μήνες είχε θετική επίδραση στην νοσηλεία των βρεφών για λοίμωξη στο κατώτερο αναπνευστικό σύστημα με μείωση κατά 72%. Η ωτίτιδα επίσης ήταν κατά 23% χαμηλότερου κινδύνου στα βρέφη που θήλασαν.
• Ατοπική δερματίτιδα, έκζεμα και αλλεργίες: Ο θηλασμός για τουλάχιστον 3 μήνες σε οικογένειες με ιστορικό ατοπικής δερματίτιδας, άσθματος και εκζέματος μείωσε την πιθανότητα για τα βρέφη να τα εμφανίσουν κατά 27% ενώ συγκεκριμένα για την ατοπική δερματίτιδα το ποσοστό ήταν 42% μειωμένο με αποκλειστικό θηλασμό. Ό,τι αφορά την αλλεργία, ο θηλασμός έδειξε μείωση της πιθανότητας για εμφάνιση αλλεργίας στο αγελαδινό γάλα.
• Άλλες ευεργετικές δράσεις του θηλασμού για το βρέφος: Προστασία από εμφάνιση κοιλιοκάκης, μείωση κατά 19% του κινδύνου για εμφάνιση λευχαιμίας κατά την παιδική ηλικία με θηλασμό 6 και παραπάνω μηνών. Επιπλέον, μείωση 58-77% του κινδύνου για νεκρωτική εντεροκολίτιδα σε πρόωρα βρέφη.

Τι διατροφικές ανάγκες έχει η μητέρα κατά την περίοδο θηλασμού;

Το μητρικό γάλα που πλέον αποτελεί το σημαντικότερο, μπορεί και το μοναδικό μέσο, για την σίτιση του βρέφους πρέπει να εξασφαλίζει την βέλτιστη ποιότητα και ποσότητα. Για αυτό και οι ανάγκες της μητέρας πρέπει να προσαρμοστούν ανάλογα στις νέες συνθήκες.

• Ενέργεια: Για την παραγωγή 1 λίτρου μητρικού γάλακτος απαιτούνται 700 θερμίδες. Αυτές οι θερμίδες πρέπει να εξασφαλιστούν από τις αποθήκες ενέργειας της μητέρας που πρέπει να είναι επαρκείς. Συστήνεται να αποφεύγεται κάθε είδους απώλεια βάρους χαμηλότερη των 1800 θερμίδων ημερησίων, καθώς ο κίνδυνος για εξάντληση των αποθηκών ενέργειας της μητέρας είναι υψηλός. Οι ημερήσιες θερμίδες κάτω των 1500 θερμίδων εξαντλεί την μητέρα σωματικά και μειώνει την παραγωγή γάλακτος. Συμπερασματικά για σίτιση ενός βρέφους απαιτούνται 2300-2500 θερμίδες ενώ για δίδυμα 2600 με 3000 θερμίδες!
• Υδατάνθρακες: η σοβαρή υποθρεψία της μητέρας μπορεί να επηρεάσει κακώς την συνολική παραγωγή γάλακτος από την μητέρα. Θα πρέπει να εξασφαλίζεται επαρκώς η ποσότητα λακτόζης ώστε να υπάρχει και αρκετή στο μητρικό γάλα που είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη του βρεφικού εγκεφάλου.
• Πρωτεϊνες: Απαραίτητες και οι πρωτεΐνες κατά τον θηλασμό, θα πρέπει να εξασφαλίζεται η καλή βιολογική αξία τους μέσω πλήρων τροφών όπως αυγό, ψάρι, γαλακτοκομικά. Ιδιαίτερα τα γαλακτοκομικά είναι απαραίτητα όπως είπαμε και παραπάνω λόγω της λακτόζης αλλά και λόγω της καζεΐνης που βοηθάει στην απορρόφηση του ασβεστίου και του φωσφόρου.
• Λίπος: Η αύξηση των λιπών στην διατροφή της μητέρας θα εξασφαλίσει την απαραίτητη ενεργειακή αύξηση και την εξασφάλιση των απαραίτητων Ω3 λιπαρών οξέων που απαιτούνται για την ιδανική ανάπτυξη του εγκεφάλου, του αυτιού και του ματιού. Συστήνεται να καταναλώνονται αρκετά θαλασσινά και ψάρια (όπως σαρδέλες που είναι πλούσιες σε Ω3). Ωστόσο προτείνεται τα μεγάλα ψάρια όπως τόνος ή ξιφίας να μειώνεται ώστε να μην υπερφορτώνεται ο οργανισμός με υδράργυρο.
• Νερό: παρόλο που το μητρικό γάλα αποτελείται από νερό κατά 85-95%, οι συστάσεις για παραπάνω νερό δεν φάνηκαν περισσότερο ευεργετικές για την παραγωγή του γάλακτος. Οι θηλάζουσες καλό θα ήταν να διατηρήσουν τα επίπεδα ενυδάτωσης τους σε καλά επίπεδα με τουλάχιστον 2 λίτρα νερού ημερησίως.
• Υδατοδιαλυτές βιταμίνες: Οι βιταμίνες που διαλύονται στο νερό (βιταμίνες συμπλέγματος Β, C) είναι πιο εύκολο να αποβληθούν μέσω του ιδρώτα, των ούρων και των κοπράνων σε σχέση με τις λιποδιαλυτές. Στην περίοδο της γαλουχίας το φαινόμενο αυτό γίνεται εντονότερο όπως και για περιπτώσεις μητέρων που αντιμετωπίζουν ήδη κάποια ανεπάρκεια. Η νέα μητέρα πρέπει να φροντίζει για τις επαρκείς ποσότητες βιταμίνης Β1 (θειαμίνης), Β2 (Ριβοφλαβίνης), Β6(πιθανή ελλειψη αν γινόταν χρήση αντισυλληπτικών χαπιών πριν την σύλληψη), Β12(ιδιαίτερα σε χορτοφάγες γυναίκες) και βιταμίνης C (ιδιαίτερα σε καπνίστριες) .
• Λιποδιαλυτές βιταμίνες: Προσοχή στις λιποδιαλυτές βιταμίνες (A,D,E,K) καθώς μπορεί να συσσωρευτούν στον λιπώδη ιστό σε περίπτωση υπερκατανάλωσης. Έτσι, η βιταμίνη Α (σε λιπαρά ψάρια, κολοκύθα, γάλα, αυγά κλπ) πρέπει να είναι επαρκής αλλά όχι σε μεγαλύτερες από τις συνιστώμενες δόσεις. Επαρκείς ποσότητες βιταμινών Ε, Κ και D. Σε περίπτωση της D μάλιστα είναι πολύ συχνή η ανεπάρκεια της (λόγω χορτοφαγίας, παραμονής στο σπίτι, λόγω έγχρωμου δέρματος ή υποθερμιδικών διαιτών). Σε κάθε περίπτωση, μπορεί να χρειαστεί και συμπληρωματική δόση από σκευάσματα για την καλύτερη σύσταση του γάλακτος.
• Μικροθρεπτικά στοιχεία και μέταλλα: Ο σίδηρος θα πρέπει να διατηρείται σε καλά επίπεδα λόγω της μεγάλης απώλειας λόγω της γέννας. Επίσης το ασβέστιο είναι απαραίτητο για τον θηλασμό (τουλάχιστον 5 μερίδες ασβεστίου μέσω γαλακτοκομικών χαμηλών λιπαρών, σολομού, σαρδέλας, μπρόκολο, λάχανο ακόμα και σουσάμι). Τέλος, το σελήνιο (θαλασσινά και ψάρια, ξηροί καρποί και κρέας), το ιώδιο (θαλασσινά και το επιτραπέζιο αλάτι) και ο ψευδάργυρος (δημητριακά ολικής και γαλακτοκομικά) είναι τα στοιχεία που πρέπει να βρίσκονται στο διαιτολόγιο της θηλάζουσας καθώς παίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη, το ανοσοποιητικό, τον μεταβολισμό της χοληστερόλης, την λειτουργία του θυρεοειδή αδένα και των ορμονών του.
• Αλκοόλ & κάπνισμα: Τέλος, η χρήση αλκοόλ πρέπει να αποφεύγεται τόσο κατά την κύηση όσο και στον θηλασμό, καθώς μειώνει τα επίπεδα της οξυτοκίνης που αναφέραμε παραπάνω την ευεργετική της δράση και της προλακτίνης που μειώνει την ποσότητα γάλακτος που παράγεται. Επίσης συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο για διαταραχές απόσπασης προσοχής και υπερκινητικότητας και διαταραχές ύπνου. Το κάπνισμα μειώνει την περιεκτικότητα των Ω3 λιπαρών οξέων στο μητρικό γάλα και έχει τις ίδιες συνέπειες όπως το αλκοόλ αλλά και μεταβολικά και αναπνευστικά προβλήματα. Σε κάθε περίπτωση, οι θηλάζουσες πρέπει να αφήνουν 3-4 ώρες χωρίς αλκοόλ ή κάπνισμα πριν θηλάσουν το μωρό τους.

Βιβλιογραφία:

1. Del Ciampo, I., & Del Ciampo, L. (2018). Breastfeeding and the Benefits of Lactation for Women’s Health. Revista Brasileira de Ginecologia e Obstetrícia / RBGO Gynecology and Obstetrics, 40(06), 354–359. doi:10.1055/s-0038-1657766
2. Binns, C., Lee, M., & Low, W. Y. (2016). The Long-Term Public Health Benefits of Breastfeeding. Asia Pacific Journal of Public Health, 28(1), 7–14. doi:10.1177/1010539515624964
3. Krol, K. M., & Grossmann, T. (2018). Psychological effects of breastfeeding on children and mothers. Bundesgesundheitsblatt – Gesundheitsforschung – Gesundheitsschutz, 61(8), 977–985. doi:10.1007/s00103-018-2769-0
4. Bar, S., Milanaik, R., & Adesman, A. (2016). Long-term neurodevelopmental benefits of breastfeeding. Current Opinion in Pediatrics, 28(4), 559–566. doi:10.1097/mop.0000000000000389
5. Brahm, P., & Valdés, V. (2017). Beneficios de la lactancia materna y riesgos de no amamantar. Revista Chilena de Pediatría, 88(1), 07–14. doi:10.4067/s0370-41062017000100001
6. Ares Segura, S., Arena Ansótegui, J., & Marta Díaz-Gómez, N. (2016). The importance of maternal nutrition during breastfeeding: Do breastfeeding mothers need nutritional supplements? Anales de Pediatría (English Edition), 84(6), 347.e1–347.e7. doi:10.1016/j.anpede.2015.07.035
7. Valentine, C. J., & Wagner, C. L. (2013). Nutritional Management of the Breastfeeding Dyad. Pediatric Clinics of North America, 60(1), 261–274. doi:10.1016/j.pcl.2012.10.008
8. DEJONG, K., OLYAEI, A., & LO, J. O. (2019). Alcohol Use in Pregnancy. Clinical Obstetrics & Gynecology, 62(1), 142–155. doi:10.1097/grf.0000000000000414
9. Banderali, G., Martelli, A., Landi, M., Moretti, F., Betti, F., Radaelli, G., … Verduci, E. (2015). Short and long term health effects of parental tobacco smoking during pregnancy and lactation: a descriptive review. Journal of Translational Medicine, 13(1). doi:10.1186/s12967-015-0690-y
10. Cohen SS, Alexander DD, Krebs NF, Young BE, Cabana MD, Erdmann P, Hays NP, Bezold CP, Levin-Sparenberg E, Turini M, Saavedra JM. Factors Associated with Breastfeeding Initiation and Continuation: A Meta-Analysis. J Pediatr. 2018 Dec;203:190-196.e21. doi: 10.1016/j.jpeds.2018.08.008. Epub 2018 Oct 4. PMID: 30293638.
11. Sayres S, Visentin L. Breastfeeding: uncovering barriers and offering solutions. Curr Opin Pediatr. 2018 Aug;30(4):591-596. doi: 10.1097/MOP.0000000000000647. PMID: 29782384.
12. https://www.cdc.gov/breastfeeding/data/reportcard.htm