Καρκίνος: Πως σχετίζεται η διατροφή και πως να ξεπεράσουμε τα προβλήματα που προκύπτουν από την θεραπεία; | nutrition home

4 Φεβρουαρίου: Παγκόσμια μέρα κατά του καρκίνου

Μία τόσο σημαντική μέρα δεν θα μπορούσαμε να μην αναφερθούμε στις δυσκολίες της νόσου και πως τα πιο απλά πράγματα έγιναν εμπόδια με τον καρκίνο. Θα δούμε τους κυριότερους τύπους καρκίνου που σχετίζονται με την διατροφή, τις ανάγκες κατά την θεραπεία αλλά και βασικούς τρόπους αντιμετώπισης των πρακτικών προβλημάτων στον καρκίνο που σχετίζονται με την σίτιση των ατόμων αυτών.

Κυριότεροι τύποι καρκίνου που συνδέονται με την διατροφή:

• Καρκίνος του μαστού: Η συνύπαρξη παχυσαρκίας, κακών διατροφικών συνηθειών όπως αυξημένη κατανάλωση κορεσμένων λιπαρών, ζάχαρης, επεξεργασμένου και κόκκινου κρέατος, αλκοόλ, στρες και έλλειψη φυσικής δραστηριότητας αυξάνει τον κίνδυνο για εμφάνιση του συγκεκριμένου τύπου καρκίνου.
• Καρκίνος στο κόλον: Η αυξημένη κατανάλωση κόκκινου κρέατος και επεξεργασμένου, το αλκοόλ και το κάπνισμα οδηγεί σε αυξημένο κίνδυνο για εμφάνιση καρκίνου στο κόλον. Μάλιστα η κατανάλωση 50 γραμμαρίων επεξεργασμένου κρέατος την ημέρα αυξάνει τον κίνδυνο για τον συγκεκριμένο καρκίνο κατά 16%. Παράλληλα ο αυξημένος δείκτης μάζας σώματος, η παρουσία παχυσαρκίας δηλαδή, αυξάνει κατά 10% τον κίνδυνο για καρκίνο για τις γυναίκες για κάθε 5 kg/m2  πάνω από το φυσιολογικό πλαίσιο ενώ για τους άνδρες ανέρχεται στο 20-30%.
• Καρκίνος του προστάτη: Η παχυσαρκία συμμετέχει στον αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης του. Επίσης παρατηρείται ότι στις Δυτικές κοινωνίες τα ποσοστά είναι μεγαλύτερα λόγω της δυτικής διατροφής πλούσιας σε λιπαρά που αυξάνει την φλεγμονή και κατά συνέπεια αυξάνει τον κίνδυνο.
• Καρκίνος του οισοφάγου: Η παχυσαρκία και η κατάχρηση αλκοόλ συνδέεται στενά με την εμφάνιση του συγκεκριμένου καρκίνου. Παράλληλα, η κατανάλωση ζεστών ροφημάτων πάνω από 65 βαθμούς θεωρείται καρκινογόνα για τους ανθρώπους.
• Καρκίνος του στομάχου: Τα νιτρικά που χρησιμοποιούνται ως συντηρητικά σε πολλά τρόφιμα (όπως τα αλλαντικά) και το αλάτι συσχετίζεται άμεσα με την καρκινογένεση στο στομάχι.
• Καρκίνος στο ήπαρ (συκώτι): Από τους καλά μελετημένους παράγοντες κινδύνου είναι η υπερκατανάλωση αλκοόλ και έπειτα η παχυσαρκία. Η αφλατοξίνη, μία μεταλλαξιογόνος ουσία που συναντάμε σε σιτηρά, ξηρούς καρπούς και αποξηραμένα φρούτα όταν αυτά αποθηκεύονται σε συνθήκες ζέστης και υγρασίας θεωρείται καρκινογόνος και συμμετέχει στην καρκινογένεση στο συκώτι.
• Καρκίνος στο πάγκρεας: Δύο νόσοι που συνδέονται στενά με την διατροφή έχουν σχέση με την εμφάνιση του τύπου αυτού, η παχυσαρκία και ο διαβήτης.

Ποιες οι ανάγκες κατά την καρκινοθεραπεία;

Καθώς ο οργανισμός παλεύει με τον καρκίνο, είναι πολύ συχνό το φαινόμενο της απώλειας βάρους, λίπους και μυϊκής μάζας οδηγώντας σε καρκινική καχεξία. Για αυτό τον λόγο απαιτείται η τροφοδότηση του σώματος με ενέργεια.

Συστήνεται να υπάρχουν επαρκείς θερμίδες για τους ασθενείς ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν στις θεραπείες τους. Το ποσό των θερμίδων θα το καθορίσει και ο υπεύθυνος διατροφολόγος. Ό,τι αφορά τις πρωτεϊνες θα πρέπει να αυξηθούν στο καθημερινό διαιτολόγιο καθώς οι θεραπείες οδηγούν σε καταβολισμό και η μυϊκή μάζα μπορεί να μειωθεί σημαντικά.

Για να το αποφύγουμε αυτό πρέπει να αυξήσουμε τις πρωτεϊνες μας παραπάνω από το ποσό που λαμβάνει ο μέσος πληθυσμός. Αν ένας μέσος υγιής ενήλικας λαμβάνει 0,8g πρωτεϊνών ανά kg σωματικού βάρους την ημέρα, ένας καρκινοπαθής υπό θεραπεία πρέπει να το αυξήσει σε 1 με 1,5 g την ημέρα! Η αύξηση θα γίνει με μεγαλύτερες ποσότητες τροφίμων που είναι πλούσια σε πρωτεϊνες ή με την ενσωμάτωση τους μέσα σε άλλα τρόφιμα (γλυκά, smoothies, κρέμες, σούπες, περισσότερο τυρί, κοτόπουλο ή αυγό σε τοστ, τορτίγιες)

Πάντα όμως πρέπει να θυμόμαστε πως λόγω των φαρμακευτικών αγωγών προκύπτουν προβλήματα σχετικά με την σίτιση των ανθρώπων αυτών. Για αυτόν τον λόγο καλό ειναι να επιλέξουμε τροφές που είναι πλούσιες σε πρωτεϊνες χαμηλών λιπαρών και καταναλώνονται εύκολα. Τέτοια τρόφιμα είναι το κοτόπουλο (οι σούπες είναι μία καλή ιδέα ή μαγειρευτό κοτόπουλο στον φούρνο), το άπαχο κόκκινο κρέας όπως μοσχαρίσιο ποντίκι ή άπαχη μπριζόλα και κιμάς είναι καλή επιλογή. Επίσης τα αυγά και πιο συγκεκριμένα τα ασπράδια είναι καλή λύση για να αυξήσουμε τις ημερήσιες προσλήψεις μας και τα ημίπαχα γαλακτοκομικά (γιαούρτι, τυρί, κεφίρ).

Πως αντιμετωπίζουμε τα προβλήματα που προκύπτουν από την θεραπεία;

• Δυσφαγία ή δυσκαταποσία: εμφανίζεται συχνά στο 30-50% των καρκινοπαθών με τύπο καρκίνου στο κεφάλι ή τον λαιμό και μπορεί να οδηγήσει σε πνευμονία και σήψη.
  • Απαιτούνται μαλακές τροφές που καταπίνονται εύκολα χωρίς να τραυματίζουν τους ιστούς όσο κατεβαίνουν, οπότε τα βραστά λαχανικά και τα μαλακά κρέατα θα μπορούσαν να είναι καλές επιλογές.
  • Η πολτοποίηση ή το καλαμάκι θα βοηθούσε στην πιο εύκολη και άμεση κατάποση.
  • Κόψτε τα κρέατα ή την τροφή σε μικρά κομμάτια για να μειώσετε τον κίνδυνο του πνιγμού.
  • Φάτε ενώ κάθεστε με ίσια πλάτη και μην ξαπλώνετε μετά το φαγητό.
  • Καλό θα ήταν να γίνουν αρκετές ασκήσεις κατάποσης με την συμβουλή ενός εκπαιδευμένου ειδικού.

• Ανορεξία- καρκινική καχεξία:
  • Η διατροφή πρέπει να ενισχυθεί θερμιδικά και πρωτεϊνικά. Οι καλύτερες επιλογές είναι το κοτόπουλο, τα λευκά φασόλια, το στραγγιστό γιαούρτι, το φιλέτο ψαριού, το άπαχο κρέας, τα αυγά εφόσον είναι ανεκτά.
  • Είναι προτιμότερο να γίνονται μικρά και συχνά γεύματα αντί για ένα μεγάλο γεύμα  μόνο όταν πεινάσει ο ασθενής, ώστε ο γαστρεντερικός σωλήνας να βρίσκεται σε λειτουργία.
  • Η χρήση μπαχαρικών και μυρωδικών που είναι ανεκτά στους ασθενείς είναι επιθυμητό όπως και η προσθήκη κάτι γλυκού σε γεύση στο κρέας για να καταναλώνεται πιο εύκολα.
  • Παρομοίως μπορεί ο ασθενής πριν το γεύμα να φάει κάτι γλυκό για να “ανοίξει” η όρεξη ή κάποιο γλυκό ρόφημα.
  • Ο χυμός λεμόνι, οι μέντες  και η μαστίχες μπορεί να κάνουν τα γεύματα πιο ευχάριστα.
  • Για την ανορεξία συχνά οι ιατροί δίνουν ειδικά φαρμακευτικά σκευάσματα, πιο συχνά την προγεστίνη που αυξάνει την όρεξη.
  • Για την καχεξία βοηθούν και τα Ω3 λιπαρά οξέα με τη μορφή συμπληρώματος ή μεσω διατροφής. Μπορούν επίσης να βοηθήσουν στην διατήρηση και στην αύξηση της όρεξης που συχνά μειώνεται. Πηγές αποτελούν : τα λιπαρά ψάρια, τα καρύδια, οι σπόροι τσία, ο λιναρόσπορος.
  • Μια καλή στοματική υγιεινή με πλύσιμο των δοντιών, αλατόνερο ή μαγειρική σόδα βοηθά στο να φύγει η γεύση στο στόμα.
  • Η απώλεια όρεξης είναι και αποτέλεσμα των φαρμάκων που μειώνουν τα επίπεδα ψευδαργύρου και χάνεται η γεύση. Διατροφικά συναντάμε τον ψευδάργυρο σε ξηρούς καρπούς, στρείδια, κόκκινο κρέας, φασόλια, δημητριακά ολικής ή εναλλακτικά θα μπορούσε να χορηγηθεί κάποιο συμπλήρωμα διατροφής.

• Ναυτία ή εμετός:
  • Σίγουρα για την αντιμετώπιση της ναυτίας και τάσης προς εμετό θα πρέπει να αποφευχθούν όλες οι τροφές που προκαλούν αναγούλα και αναστάτωση στον ασθενή. Τέτοιες τροφές είναι αυτές που έχουν έντονη μυρωδιά όπως βρασμένο αυγό, λάχανο ή μπρόκολο.
  • Τα ίδια τρόφιμα μπορεί σε ωμή μορφή ή διαφορετικά μαγειρεμένα να είναι ευκολότερο να καταναλωθούν.
  • Καλή επιλογή είναι άγευστα ουδέτερα τρόφιμα όπως κράκερς, κριτσίνια, φρυγανιές, ψωμί, καλαμπόκι.
  • Βοηθάνε πολύ οι καραμέλες με μέντα, δυόσμο, τροφές πλούσιες σε βιταμίνη Β6 (κρέας, ψάρι, ρεβίθια κλπ) και αν είναι ανεκτό το τζίντζερ.
  • Προσοχή στην θερμοκρασία του φαγητού καθώς τα πολύ ζεστά ή πολύ κρύα μπορεί να προκαλέσουν ναυτία.
  • Το ιδανικό είναι να μην μένει πολλές ώρες άδειο το στομάχι καθώς οι ναυτίες επιδεινώνονται.
  • Για την αποφυγή αναγούλας, αποφύγετε την κατανάλωση υγρών πριν το γεύμα. Προτιμήστε τις μικρές γουλιές πριν και κατά την διάρκεια του γεύματος.
  • Σε περίπτωση εμετού, να αποφευχθεί το φαγητό ή τα υγρά μέχρι να σταματήσει. Μετά ξεκινήστε να πίνετε διαυγή υγρά τα οποία σιγά σιγά θα αντικαταστήσετε με νερό από σούπες ή milkshake.

• Ξηροστομία:
  • Μαλακώστε τα τρόφιμα όπως μουλιάζοντας τα παξιμάδια ή τις φρυγανιές, τα κουλουράκια σε καφέ ή τσάι.
  • Βάλτε παραπάνω σάλτσα ώστε να διευκολύνεται η κατάποση.
  • Μην ξεχνάτε να πίνετε νερό και να υγραίνετε τα χείλη σας.
  • Αποφύγετε το αλκοόλ και το κάπνισμα.
  • Δοκιμάστε να μασάτε τσίχλα ή καραμέλες για να παράγετε παραπάνω σάλιο.

• Μεταλλική γεύση:
  • Για την αποφυγή αυτής της δυσάρεστης αίσθησης, προτείνεται να αποφεύγονται όλα τα μεταλλικά σκεύη (πιάτα, μαχαιροπίρουνα, ποτήρια) και να αντικατασταθούν με πλαστικά ή πορσελάνινα.
  • Δοκιμάστε καραμέλες χωρίς ζάχαρη, μαστίχες και κάντε πλύσεις για να φύγει η γεύση.

• Στοματικά έλκη:
  • Αποφύγετε όξινα και καυτερά τρόφιμα όπως τσίλι, λεμόνι, μουστάρδα, ταμπάσκο, kimchi, μαύρο πιπέρι.
  • Αποφύγετε τρόφιμα που μπορεί να σας τραυματίσουν στο στόμα: σκληρά κομμάτια κρέας, παξιμάδια, ξηροί καρποί. Το ίδιο ισχύει και για τις οδοντογλυφίδες ή τα πιρούνια που μπορεί να σας τραυματίσουν.

• Απώλεια βάρους και απώλεια μυϊκής μάζας:
  • Συστήνεται να προσλαμβάνονται έλαια ψαριού τα οποία περιέχουν DHA και EPA (Ω3 λιπαρά οξέα) που φαίνεται να ανακόπτουν την ραγδαία μείωση βάρους και άλιπης μάζας. Παράλληλα βοηθούν στην διατήρηση της όρεξης, επιταχύνουν την μετεγχειρητική θνησιμότητα, συμβάλλουν στην πρόληψη της καχεξίας και την βελτίωση της ποιότητας της ζωής. Μπορούμε να βρούμε τα Ω3 λιπαρά οξέα από τα λιπαρά ψάρια ή τους ξηρούς καρπούς όπως καρύδια, φύκια και σπόρους τσία και λιναρόσπορο.
  • Συστήνεται να εμπλουτίζεται το φαγητό και το διαιτολόγιου του καρκινοπαθή θερμιδικά και πρωτεϊνικά. Παραπάνω λίπος κατά το μαγείρεμα, στα συνοδευτικά, κάποιες σάλτσες ή αλοιφές και τρόφιμα με περισσότερες θερμίδες θα βοηθούσαν στην αύξηση του βάρους. Η πρόσληψη Ω3 λιπαρών οξέων μειώνει την απώλεια αλβουμίνης (μίας σημαντικής πρωτεϊνης) μετά από τα χειρουργεία και ενισχύει την πρόσληψη ενέργειας.
  • Ω3 λιπαρά οξέα όμως δεν θα πρέπει να λαμβάνουν ασθενείς που χρησιμοποιούν ιμπρουτινίμπη καθώς προκαλεί επίσταξη, ρινική αιμορραγία δηλαδή, αλλά σταματάει με την διακοπή των Ω3 λιπαρών οξέων από τα έλαια ψαριών.
  • Πιο σημαντικό όμως για την πρόληψη της καρκινικής καχεξίας και της απώλειας μυϊκής μάζας είναι η ενσωμάτωση της άσκησης στην καθημερινότητα. Η καλύτερη επιλογή είναι το χαλαρό περπάτημα στον φρέσκο αέρα ή η ενδυνάμωση με μικρά βάρη. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν μικρά μπουκάλια ή βάρη ή ελατήριο χειρός ακόμα και σε καθιστή θέση αν νιώθετε αδυναμία. Συστήνεται να έχετε επίβλεψη και να ασκείστε 3 φορές την εβδομάδα με διάρκεια 10 λεπτά έως 60 λεπτά και μέχρι το 50-70% της μέγιστης καρδιακής παροχής και αναπνευστικής ικανότητας. Η άσκηση θα βελτιώσει την κίνηση και την ψυχολογία σας πέρα από την ανταπόκριση σας στην θεραπεία.

Βιβλιογραφία:

1. Vega OM, Abkenari S, Tong Z, Tedman A, Huerta-Yepez S. Omega-3 Polyunsaturated Fatty Acids and Lung Cancer: nutrition or Pharmacology? Nutr Cancer. 2021;73(4):541-561. doi: 10.1080/01635581.2020.1761408. Epub 2020 May 12. PMID: 32393071.
2. Arends, J., Bachmann, P., Baracos, V., Barthelemy, N., Bertz, H., Bozzetti, F., … Preiser, J.-C. (2017). ESPEN guidelines on nutrition in cancer patients. Clinical Nutrition, 36(1), 11–48. doi:10.1016/j.clnu.2016.07.015
3. De Cicco P, Catani MV, Gasperi V, Sibilano M, Quaglietta M, Savini I. Nutrition and Breast Cancer: A Literature Review on Prevention, Treatment and Recurrence. Nutrients. 2019 Jul 3;11(7):1514. doi: 10.3390/nu11071514. PMID: 31277273; PMCID: PMC6682953.
4. Thanikachalam K, Khan G. Colorectal Cancer and Nutrition. Nutrients. 2019 Jan 14;11(1):164. doi: 10.3390/nu11010164. PMID: 30646512; PMCID: PMC6357054.
5. Matsushita M, Fujita K, Nonomura N. Influence of Diet and Nutrition on Prostate Cancer. Int J Mol Sci. 2020 Feb 20;21(4):1447. doi: 10.3390/ijms21041447. PMID: 32093338; PMCID: PMC7073095.
6. Key TJ, Bradbury KE, Perez-Cornago A, Sinha R, Tsilidis KK, Tsugane S. Diet, nutrition, and cancer risk: what do we know and what is the way forward? BMJ. 2020 Mar 5;368:m511. doi: 10.1136/bmj.m511. Erratum in: BMJ. 2020 Mar 11;368:m996. PMID: 32139373; PMCID: PMC7190379.
7. Nutrition in Cancer Care (PDQ®)–Patient Version,https://www.cancer.gov/about-cancer/treatment/side-effects/appetite-loss/nutrition-pdq
8. Treon, S. P., Tripsas, C. K., Meid, K., Warren, D., Varma, G., Green, R., … Advani, R. H. (2015). Ibrutinib in Previously Treated Waldenström’s Macroglobulinemia. New England Journal of Medicine, 372(15), 1430–1440. doi:10.1056/nejmoa1501548