Δυσμορφική σωματική διαταραχή| nutrition hοme

Η δυσμορφική διαταραχή είναι μία από τις νεότερες της κατηγορίας των διαταραχών και χαρακτηρίζεται από την συνεχή ανικανοποίητη εικόνα του σώματος και η εμμονή με την συνεχιζόμενη ενασχόληση με αυτό και το πως φαίνεται. Τα άτομα που πάσχουν από την διαταραχή αυτή, επικεντρώνονται στα αρνητικά για τους ίδιους χαρακτηριστικά του σώματος τους που δεν είναι αντιληπτά από τους υπόλοιπους ως πρόβλημα ή “άσχημο” μέρος του σώματος τους.

Πόσο συχνή είναι η δυσμορφική διαταραχή;

Η αλήθεια είναι πως η dysmorphic disorder, όπως ονομάζεται στα αγγλικά, είναι αρκετά διαδεδομένη και εκτεταμένη. Απασχολεί το 0,7 με 2,4% του γενικού πληθυσμού. Είναι πιο κοινώς εμφανιζόμενη σε άτομα με σχιζοφρένεια ή νευρική ανορεξία. Σε μη κλινικές μελέτες, το ποσοστό εμφάνισης της δυσμορφικής διαταραχής κυμαίνεται στους ενήλικες από 2 έως και 14%!

Οι έφηβοι είναι πιο προδιατεθειμένοι να αναπτύξουν την διαταραχή λόγω των ραγδαίων αλλαγών τόσο στο σώμα, στις ορμόνες, την ψυχολογία και την ωρίμανση του χαρακτήρα τους. Οι γυναίκες το βιώνουν πιο έντονα, λόγω των απότομων μεταβολών στις ορμόνες του κύκλου τους και της μεγάλης αλλαγής στο σώμα τους.

Ποιοι παράγοντες ενισχύουν την κακή εικόνα σώματος και κατά συνέπεια την δυσμορφική διαταραχή;

Οι μελέτες έδειξαν πως τα άτομα με υψηλότερο Δείκτη Μάζας Σώματος έχουν μεγαλύτερη προδιάθεση να αναπτύξουν κακή και διαστρεβλωμένη εικόνα για το σώμα τους και να οδηγηθούν σε τροφικές και σωματικές δυσμορφικές διαταραχές.

Η καθιστική ζωή επίσης σε συνδυασμό με κακές διατροφικές συνήθειες, το άγχος, οι μη σταθερές ώρες φαγητού ή η υψηλή έκθεση σε οθόνες αυξάνει τις πιθανότητες για απόκτηση του αισθήματος μη ικανοποίησης.

Οι παραπάνω παράγοντες επίσης αυξάνουν τις πιθανότητες κατάθλιψης, άγχους, χαμηλής αυτοπεποίθησης, αυτοκτονικές σκέψεις, μοναξιάς και δυσάρεστων ψυχολογικών σκέψεων.

Σε μελέτη που συσχετίστηκε η δυσμορφική διαταραχή σε έφηβα κορίτσια παρουσιάστηκε η στενή σχέση της κίνησης στην καθημερινότητα τους με την διαταραχή. Τα κορίτσια που είχαν χαμηλή δραστηριότητα ή καθιστική ζωή είχαν αναπτύξει και τη δυσμορφική διαταραχή, ενώ παράλληλα ρόλο έπαιξαν και ο αριθμός των γευμάτων τους, η κατανάλωση αλκοόλ, το ποσοστό λίπους και το παραπάνω σωματικό βάρος.

Ποια είναι τα “συμπτώματα” της διαταραχής;

Δεν είναι ακριβώς συμπτώματα με την κλασική έννοια, παρά σημεία που παρατηρούνται στους περισσότερους ασθενείς.

Το 40% των ασθενών σκέφτονται έντονα τα λιγότερο αρεστά τους μέρη του σώματος, αυτά που δεν αντέχουν/μισούν/απεχθάνονται/δεν μπορούν να βλέπουν, για τουλάχιστον τρεις με οκτώ ώρες την ημέρα. Μάλιστα, το 25% αναφέρουν πως σκέφτονται για αυτά για πάνω από οκτώ ώρες την ημέρα. Οι σκέψεις αυτές δεν μπορούν να ελεγχθούν, είναι αυθόρμητες, επίμονες, επικαλύπτουν τις υπόλοιπες σκέψεις και γεμίζουν το άτομο με στρες και απελπισία.

Συμπεριφορές ατόμων με δυσμορφική διαταραχή:

• “Τρώγονται” με τα ρούχα του. Τα τραβάνε, τα ζαρώνουν, προσπαθούν να καλύψουν μέρη του σώματος τους (π.χ. κοιλιά, ή μπούτια)
• Φοράνε κατά πλειοψηφία φαρδιά ρούχα. Για τον ίδιο λόγο, να μην είναι εφαρμοστά και αποκαλυφθεί το “πρόβλημα”. Επίσης εδώ συμπεριλαμβάνονται και τα γυαλιά ηλίου, καπέλα, μακριά μανίκια σε μπλούζες κλπ.
• Κοίταγμα σε καθρέφτη. Φυσιολογικό σε λογικά πλαίσια, αλλά τα άτομα αυτά έχουν εμμονική σχέση με το κοίταγμα σε καθρέφτη καθώς ελπίζουν να δουν κάτι κοινωνικά αποδεκτό και αρεστό, αλλά απογοητεύονται και απελπίζονται καθώς βλέπουν κατευθείαν το “πρόβλημα”. Το 90% των ασθενών δηλώνει πως αφιερώνει πολύ ώρα κοιτώντας στον καθρέφτη επισημαίνοντας τα αρνητικά τους.
• Συνεχές χτένισμα ή πέρασμα με τα δάχτυλα από τα μαλλιά. Κινήσεις αμηχανίας και ανασφάλειας για το πως φαίνονται τα μαλλιά τους, αν “πετάνε”, αν είναι ατίθασα.
• Έντονο μακιγιάζ ώστε να καλύπτονται συνέχεια τα δερματικά προβλήματα. Είτε αυτό είναι ακμή, είτε κοκκινίλες ή σημάδια ψωρίασης και ρυτίδες. Χρησιμοποιούν πολλά διαφορετικά καλλυντικά ώστε να καλύψουν το προβληματικό σημείο.
• Υπερβολική γυμναστική: αν το σώμα τους είναι κάτι που τους δυσαρεστεί και θέλουν να σμιλεύσουν τα πόδια, να φανούν οι κοιλιακοί, το κενό στους μηρούς (μία εμμονική τάση την προηγούμενη δεκαετία που ευτυχώς έχει αρχίσει να εκλείπει πλέον) κ.ο.κ. τότε δεν θα διστάσουν να κάνουν εξαντλητική γυμναστική για να πετύχουν τον στόχο τους.
• Παράδοξες πρακτικές που έχουν διαβάσει ή ακούσει ό,τι θα τους επιλύσει το πρόβλημα (π.χ. υπερβολικές ποσότητες νερού για να φαίνεται το δέρμα καλύτερο, κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων χυμών -χυμός σέλερι – για απώλεια βάρους και ελλιπή διατροφή ώστε να βρίσκονται σε αρνητικό θερμιδικό ισοζύγιο κλπ)
• Αποφυγή κοινωνικών περιστάσεων για να μην βρεθούν ανάμεσα σε πολύ κόσμο και νιώσουν το επικριτικό βλέμμα τους για την “κατάσταση” τους. Είναι πολύ πιθανό να απορρίψουν ακόμα και μία θέση εργασίας γιατί θεωρούν ότι οι συνάδελφοι τους θα τους αντιμετωπίσουν με αυτόν τον τρόπο.

Τι γίνεται στην προσπάθεια για απώλεια βάρους;

Το άτομο που επιχειρεί να “διορθώσει” την “κακή” εικόνα του σώματος του μέσω της διατροφής, μπορεί πολύ εύκολα να οδηγηθεί σε διατροφικές διαταραχές, λόγω των πολύ μικρών και ολιγοθερμιδικών διαιτών που ακολουθεί, τις υπερβολικής γυμναστικής, της χρήσης καθαρτικών η αδυνατιστικών χαπιών, μεγάλης διάρκειας νηστείας και σκόπιμα προκαλούμενου εμετού.

Πολλά είναι τα νεαρά κορίτσια που συγχέουν στο μυαλό τους λάθος διατροφικές πρακτικές με τα υγιεινά διατροφικά πρότυπα. Κατονομάζουν τις περιοριστικές δίαιτες ή τα μικρά και φτωχά σε θρεπτικά συστατικά τρόφιμα ως υγεία, ενώ στην πραγματικότητα βλάπτουν τον εαυτό τους και ενισχύουν την διαταραχή.

Ποιες είναι οι μακροπρόθεσμες συνέπειες της διαταραχής;

Η χαμηλή αυτοπεποίθηση και η διαστρεβλωμένη εικόνα του σώματος θέτει το άτομο σε μία κατάσταση διαρκούς στρες για το πως φαίνεται, ανάπτυξη καταθλιπτικών επεισοδίων και διατήρηση της χαμηλής αυτοπεποίθησης, ενώ η κατάχρηση αλκοόλ, καπνού και ουσιών επιβαρύνει την υγεία των ζωτικών οργάνων (π.χ. ήπαρ, εγκέφαλος, νεφροί).

Παράλληλα, οι κακές διατροφικές συνήθειες δεν παρέχουν την απαραίτητη ενέργεια και δεν τρέφουν τον οργανισμό, με αποτέλεσμα την έλλειψη ενέργειας και την υιοθέτηση της καθιστικής, μη δραστήριας ζωής.

Δυστυχώς όμως, πέρα από αυτές τις συνέπειες, πολλοί είναι οι ασθενείς που ταλαιπωρούνται ψυχολογικά από αυτήν την διαταραχή, γεγονός που μειώνει την ποιότητα της ζωής τους (αφού αναλώνονται διαρκώς στην εικόνα του σώματος τους) και επίσης σημειώνονται υψηλά ποσοστά αυτοκτονιών με κύρια αιτία την δυσμορφική διαταραχή.

Ποια θα μπορούσε να είναι η θεραπεία της δυσμορφικής διαταραχής;

Η αντιμετώπιση και η θεραπεία της διαταραχής αυτής είναι συνήθως η Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT) ή/και φαρμακολογική θεραπεία (συνήθως με αντικαταθλιπτικά φάρμακα και αναστολείς επαναπρόσληψης της σεροτονίνης). Είναι απαραίτητη και η εκπαίδευση του στενού οικογενειακού/φιλικού κύκλου του ασθενούς καθώς θα παίξουν σημαντικό ρόλο στην θεραπεία του κοντινού τους ανθρώπου με συχνή πρόκληση των φόβων τους.

Στόχος είναι καθημερινά τα άτομα να έρχονται σταδιακά σε επαφή με τον φόβο τους και να αρχίσουν να τους απενεχοποιούν. Τα εξής παραδείγματα είναι από τα πιο γνωστά που εφαρμόζονται κατά την θεραπεία της διαταραχής.

• Σταδιακή αύξηση της κοινωνικοποίησης. Το άτομο αποδέχεται τις προκλήσεις του κύκλου του και σιγά σιγά δέχεται να παρευρεθεί σε συναντήσεις, σε μέρη με πολύ κόσμο (εργασία, σχολείο, γιορτές κλπ) και να καταπολεμήσει τον φόβο του επικριτικού βλέμματος. Δεν είναι απαραίτητο να είναι όλες οι προσπάθειες με επιτυχία, το πιο σημαντικό είναι να υπάρχει το ερέθισμα της πρόκλησης και να αντιμετωπίσουν αυτοπροσώπως το πρόβλημα και να διαπιστώσουν αν όντως οι σκέψεις και ο φόβος που κυριαρχούσε στην ιδέα του να το κάνουν αυτό τελικά συμβαίνει πραγματικά.
• Αποφυγή των τακτικών που ακολουθούν κατά τις στρεσογόνες καταστάσεις τους. Το άτομο θα πρέπει να βρει εναλλακτική μέθοδο καταπολέμησης του άγχους, των καταπνικτικών συναισθημάτων του σχετικά με το πρόβλημα (ατέλειες σε δέρμα που η άμεση στρατηγική είναι να πειράξει τα σπυράκια, να ξύσει ή να τραυματίσει την επιδερμίδα θεωρώντας ότι αυτό θα βελτιώσει την εμφάνιση της επιδερμίδας του ή συνεχές χτένισμα λόγω ανασφάλειας). Οι εναλλακτικές μέθοδοι είναι είτε να απασχολήσουν εκείνη την στιγμή τον εαυτό τους με άλλη ασχολία (πλύσιμο πιάτων, συμμάζεμα κλπ) ή να καλύψουν το πρόβλημα (ένα χτένισμα που δεν πρόκειται να αναδείξει και να πυροδοτήσει τα συναισθήματα που οδηγούν στις συνήθεις στρατηγικές αντιμετώπισης).
• Αποδοχή της μη-τελειότητας. Ίσως το σημαντικότερο κομμάτι σε αυτήν την διαταραχή. Οι ασθενείς πρέπει να συνειδητοποιήσουν πως δεν αξίζουν λιγότερη αξία και σεβασμό ως άτομα λόγω των φαινομενικά μεγάλων προβλημάτων τους. Τους αξίζει να ζήσουν όπως όλοι οι υπόλοιποι με τις ίδιες ευκαιρίες, χωρίς να κρύβονται ή να περιορίζονται και κυρίως να φοβούνται το βλέμμα των άλλων.
• H συμμετοχή της οικογένειας στις συνεδρίες είναι απαραίτητες και θα πρέπει να ανακόψουν τις προηγούμενες τακτικές που διαιωνίζουν τις στρατηγικές του ατόμου να ακολουθεί τις συνήθεις πρακτικές του (π.χ. το να διαβεβαιώνουν ότι το δέρμα/τα μαλλιά/ το σώμα του είναι τέλειο/α) αλλά αντιθέτως να θέτουν ρεαλιστικούς στόχους και προσδοκίες κατά την θεραπεία.
• Αντικατάσταση της πολύωρης παρατήρησης στους καθρέφτες με κάποιο άλλο χόμπι ή δραστηριότητα που θα τους κρατήσει δεσμευμένους πραγματικά και θα αποσπαστούν. Διαφορετικά, θα πρέπει να μάθουν σταδιακά να καθυστερούν την όρμηση τους να κοιταχτούν στον καθρέφτη ή να το περιορίσουν ζυγίζοντας τα θετικά και τα αρνητικά που θα αποκομίσουν αν ενδώσουν στην ακατανίκητη επιθυμία τους.

Συμπερασματικά:

Η σωματική δυσμορφική διαταραχή είναι μια από τις νεότερες στην διάγνωση διαταραχές που επηρεάζει σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού με σοβαρές αρνητικές επιδράσεις στην σωματική αλλά κυρίως στην ψυχολογική υγεία του ατόμου. Για την αντιμετώπιση και την θεραπεία τους, τα άτομα κρίνεται απαραίτητο να συμβουλευτούν έναν ψυχολόγο και έναν διατροφολόγο ή τον εκάστοτε επαγγελματία υγείας που θα επικεντρωθεί στο πρόβλημα που ταλαιπωρεί τον ασθενή και να καταφέρουν να αποδεσμευτούν από τις σκέψεις-δέσμες τους.

Βιβλιογραφία:

1. Miranda, V. P., Amorim, P. R. S., Bastos, R. R., Souza, V. G., Faria, E. R., Franceschini, S. C., … Priore, S. E. (2020). Body image disorders associated with lifestyle and body composition of female adolescents. Public Health Nutrition, 1–11. doi:10.1017/s1368980019004786
2. Andri S. Bjornsson, Elizabeth R. Didie & Katharine A. Phillips (2010) Body dysmorphic disorder, Dialogues in Clinical Neuroscience, 12:2, 221-232, DOI: 10.31887/DCNS.2010.12.2/abjornsson
3. Prazeres AM, Nascimento AL, Fontenelle LF. Cognitive-behavioral therapy for body dysmorphic disorder: a review of its efficacy. Neuropsychiatr Dis Treat. 2013;9:307-16. doi: 10.2147/NDT.S41074. Epub 2013 Feb 28. PMID: 23467711; PMCID: PMC3589080.

4.Greenberg, J. L., Mothi, S. S., & Wilhelm, S. (2016). Cognitive-Behavioral Therapy for Adolescent Body Dysmorphic Disorder: A Pilot Study. Behavior Therapy, 47(2), 213–224. doi:10.1016/j.beth.2015.10.009