Αντίσταση στην Ινσουλίνη: Συμπτώματα, Διάγνωση και Διαχείριση

Η αντίσταση στην ινσουλίνη (insulin resistance – IR) είναι μια μεταβολική διαταραχή που επηρεάζει εκατομμύρια ανθρώπους στην Ελλάδα και διεθνώς. Συνδέεται άμεσα με την παχυσαρκία, τον προδιαβήτη και την εμφάνιση σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, ενώ αποτελεί συχνά την αφετηρία για σειρά μεταβολικών νοσημάτων.

Τι είναι η Αντίσταση στην Ινσουλίνη;

Η αντίσταση στην ινσουλίνη είναι η κατάσταση κατά την οποία τα κύτταρα του σώματος (ιδιαίτερα στο ήπαρ, τον λιπώδη ιστό και τους σκελετικούς μύες) δεν ανταποκρίνονται επαρκώς στην ινσουλίνη, με αποτέλεσμα να μην απορροφούν τη γλυκόζη από το αίμα. Το σώμα αντιδρά αυξάνοντας την παραγωγή ινσουλίνης, οδηγώντας σε υπερινσουλιναιμία. Με την πάροδο του χρόνου, αυτό μπορεί να εξελιχθεί σε προδιαβήτη ή διαβήτη τύπου 2.

Συμπτώματα της Αντίστασης στην Ινσουλίνη

Η αντίσταση στην ινσουλίνη δεν προκαλεί πάντα εμφανή συμπτώματα, αλλά μερικά από τα συμπτώματα είναι:

• Δυσκολία στην απώλεια βάρους, ιδιαίτερα στην κοιλιακή περιοχή

• Αυξημένη πείνα, ειδικά για υδατάνθρακες και γλυκά

• Κόπωση, ιδιαίτερα μετά από γεύματα

• Θολή σκέψη ή δυσκολία συγκέντρωσης

• Υψηλά επίπεδα ινσουλίνης ή γλυκόζης σε εξετάσεις

• Δερματικές αλλοιώσεις όπως η μελανίζουσα ακάνθωση (σκούρες περιοχές στο λαιμό ή στις μασχάλες)

Παράγοντες Κινδύνου

Σύμφωνα με τις «Κατευθυντήριες Οδηγίες για τον Σακχαρώδη Διαβήτη» της Ελληνικής Διαβητολογικής Εταιρείας, οι κύριοι παράγοντες που σχετίζονται με την αντίσταση στην ινσουλίνη είναι:

• Παχυσαρκία (το 80–85% των ανθρώπων με διαβήτη τύπου 2 είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι)

• Καθιστικός τρόπος ζωής

• Οικογενειακό ιστορικό διαβήτη

• Διατροφή υψηλή σε επεξεργασμένα τρόφιμα και ζάχαρη

• Στρες και κακή ποιότητα ύπνου

• Υπέρταση και υπερλιπιδαιμία

• Σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών (PCOS)

Ποιες είναι οι συνέπειες αν η Αντίσταση στην Ινσουλίνη δεν Αντιμετωπιστεί;

Η αντίσταση στην ινσουλίνη, αν δεν διαχειριστεί σωστά, μπορεί να οδηγήσει σε:

• Διαβήτη τύπου 2: Αύξηση των επιπέδων σακχάρου στο αίμα και επηρεασμένη ικανότητα του οργανισμού να το διαχειριστεί.

• Καρδιοαγγειακές παθήσεις: Αυξημένος κίνδυνος για καρδιοπάθεια και εγκεφαλικό.

• Μεταβολικό σύνδρομο: Ο συνδυασμός παραγόντων κινδύνου για διάφορες χρόνιες παθήσεις.

Πώς γίνεται η Διάγνωση της Αντίστασης στην Ινσουλίνη;

Η διάγνωση της αντίστασης στην ινσουλίνη δεν βασίζεται σε ένα μόνο τεστ, αλλά σε συνδυασμό αιματολογικών εξετάσεων και δυναμικών δοκιμών, που αποκαλύπτουν πώς ανταποκρίνεται το σώμα σου στην ινσουλίνη.

1. Δείκτης HOMA-IR

Ο δείκτης HOMA-IR (Homeostasis Model Assessment of Insulin Resistance) είναι ένας κοινώς χρησιμοποιούμενος δείκτης για την εκτίμηση της αντίστασης στην ινσουλίνη. Υπολογίζεται με βάση τα επίπεδα γλυκόζης και ινσουλίνης στο αίμα κατά την νηστεία και παρέχει μια ένδειξη της ευαισθησίας του οργανισμού στην ινσουλίνη.

Η εξίσωση για τον υπολογισμό του δείκτη HOMA-IR είναι:

HOMA-IR = (Ινσουλίνη νηστείας σε mIU/L x Γλυκόζη νηστείας σε mg/dL) / 405

Ο δείκτης HOMA-IR ερμηνεύεται ως εξής:

• HOMA-IR < 1: Φυσιολογική ευαισθησία στην ινσουλίνη.

• HOMA-IR 1 – 2.5: Ήπια αντίσταση στην ινσουλίνη.

• HOMA-IR > 2.5: Σοβαρή αντίσταση στην ινσουλίνη, με αυξημένο κίνδυνο για διαβήτη τύπου 2.

2. Καμπύλη Σακχάρου (OGTT – Oral Glucose Tolerance Test)

Η καμπύλη σακχάρου είναι μια εξέταση που μετρά την ικανότητα του οργανισμού να επεξεργαστεί τη γλυκόζη. Είναι ιδιαίτερα χρήσιμη όταν τα επίπεδα νηστείας φαίνονται φυσιολογικά αλλά υπάρχει υποψία μεταβολικής δυσλειτουργίας.

Πώς γίνεται:

1. Γίνεται αιμοληψία για μέτρηση γλυκόζης νηστείας

2. Ο εξεταζόμενος καταναλώνει 75g καθαρής γλυκόζης

3. Ακολουθούν μετρήσεις γλυκόζης (και συχνά ινσουλίνης) μετά από 1 και 2 ώρες

Ερμηνεία γλυκόζης 2 ωρών:

Διαχείριση της Αντίσταση στην Ινσουλίνη

Η πρώτη γραμμή παρέμβασης για την αντίσταση στην ινσουλίνη παραμένει η αλλαγή τρόπου ζωής (διατροφή, άσκηση, απώλεια βάρους). Ωστόσο, όταν αυτό δεν επαρκεί, υπάρχουν σύγχρονες φαρμακευτικές επιλογές με σημαντική αποτελεσματικότητα στη ρύθμιση της γλυκόζης και τη βελτίωση του μεταβολικού προφίλ.

1. Υγιεινή Διατροφή

• Τροφές με χαμηλό γλυκαιμικό δείκτη (GI): όσπρια, βρώμη, λαχανικά

• Δημητριακά ολικής άλεσης

• Πηγές καλών λιπαρών (ελαιόλαδο, αβοκάντο, ξηροί καρποί)

• Άπαχη πρωτεΐνη

• Μικρά και τακτικά γεύματα

2. Τακτική Άσκηση

• 150 λεπτά μέτριας έντασης άσκησης / εβδομάδα (π.χ. γρήγορο περπάτημα)

• Προσθήκη ασκήσεων αντιστάσεων (βάρη, pilates)

• HIIT (Διαλειμματική προπόνηση) έχει αποδεδειγμένα οφέλη στη βελτίωση της ευαισθησίας στην ινσουλίνη

3. Διαχείριση Βάρους & Ύπνου

• Απώλεια έστω 5–10% του σωματικού βάρους μπορεί να βελτιώσει σημαντικά την IR

• Σωστός ύπνος (7–8 ώρες/νύχτα)

• Μείωση άγχους μέσω τεχνικών χαλάρωσης

4. Φαρμακευτική Αντιμετώπιση

Η φαρμακευτική αντιμετώπιση της αντίστασης στην ινσουλίνη εφαρμόζεται όταν οι αλλαγές στον τρόπο ζωής δεν επαρκούνν. Η μετφορμίνη παραμένει η πρώτη επιλογή, καθώς βελτιώνει την ευαισθησία στην ινσουλίνη και βοηθά στον γλυκαιμικό έλεγχο. Σε περιπτώσεις αυξημένου βάρους ή καρδιομεταβολικού κινδύνου, μπορούν να χρησιμοποιηθούν νεότερα φάρμακα όπως οι αγωνιστές GLP-1 ή άλλες πιο εξειδικευμένες θεραπείες, πάντα σε συνεργασία με τον θεράποντα ιατρό. Η φαρμακευτική αγωγή δεν αντικαθιστά τη διατροφή και την άσκηση, αλλά λειτουργεί συμπληρωματικά στο πλαίσιο μιας συνολικής προσέγγισης.

Πρόληψη & Παρακολούθηση: Ο Ρόλος της Ομάδας Υγείας

Η πρόληψη και η συστηματική παρακολούθηση της αντίστασης στην ινσουλίνη είναι καθοριστικής σημασίας για την πρόληψη του διαβήτη τύπου 2, την καρδιομεταβολική υγεία και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής.

Η Ελληνική Διαβητολογική Εταιρεία στις κατευθυντήριες οδηγίες της τονίζει:

«Η προσέγγιση πρέπει να είναι πολυπαραγοντική και ολιστική, με ενεργή συμμετοχή γιατρού, διαιτολόγου, και άλλων επαγγελματιών υγείας. Η διεπιστημονική συνεργασία αυξάνει την αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων και ενισχύει τη συμμόρφωση του ατόμου»

Ο ιατρός έχει τον ρόλο της διάγνωσης, της φαρμακευτικής παρακολούθησης (όπου χρειάζεται) και της ιατρικής εκτίμησης κινδύνου.

Ο κλινικός διαιτολόγος αναλαμβάνει:

• Εξατομίκευση του διατροφικού πλάνου

• Εκπαίδευση και καθοδήγηση στη σωστή επιλογή τροφών με χαμηλό γλυκαιμικό δείκτη

• Υποστήριξη για διατήρηση των αλλαγών στον τρόπο ζωής

Βιβλιογραφία:

Ελληνική Διαβητολογική Εταιρεία. Κατευθυντήριες οδηγίες για τη διαχείριση του ατόμου με σακχαρώδη διαβήτη (2025)

American Diabetes Association (ADA). Classification and Diagnosis of Diabetes: Standards of Medical Care in Diabetes (2022)

International Diabetes Federation (IDF). IDF Diabetes Atlas, 10th edition (2021)