17/5: Παγκόσμια μέρα κατά της αρτηριακής υπέρτασης- Ποιος ο ρόλος της διατροφής;

Αναρωτηθείτε πόσα άτομα από τον κύκλο σας «ανεβάζουν» εύκολα πίεση ή έχουν σταθερά υψηλή πίεση και αν λαμβάνουν κάποιο φάρμακο. Η αλήθεια είναι πως η αρτηριακή πίεση είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη και απαιτεί την προσοχή και την επαγρύπνηση μας. Πάμε να δούμε τα βασικά για αυτήν και πως να την διαχειριστούμε διατροφικά.

Τι είναι η υπέρταση;

Η αρτηριακή υπέρταση ορίζεται ως η αυξημένη πίεση του αίματος στο εσωτερικό του τοιχώματος των μεγάλων αρτηριών του σώματος όσο ρέει μέσα σε αυτές. Εάν η αρτηριακή πίεση είναι υψηλή τότε η καρδιά μας πρέπει να εργαστεί περισσότερο για να διατηρήσει επαρκή ροή αίματος στο σώμα μας.

Η επιδημιολογία της υπέρτασης μας προκαλεί ανησυχία καθώς εξαπλώνεται ραγδαία και πολλές φορές δρα κρυφά, χωρίς να αντιλαμβανόμαστε εμείς τα συμπτώματα. Ενδεικτικά: στην Ελλάδα 3 εκατομμύρια συνάνθρωποι μας πάσχουν από αρτηριακή πίεση και οι μισοί από αυτούς δεν το γνωρίζουν!

Ποιες είναι οι φυσιολογικές τιμές και ποιες όχι;

Από τι μπορεί να προκύψει;

Η αιτιολογία της υπέρτασης περιλαμβάνει τη σύνθετη αλληλεπίδραση περιβαλλοντικών και παθοφυσιολογικών παραγόντων που επηρεάζουν πολλαπλά συστήματα, καθώς και τη γενετική προδιάθεση. Η βασική ή πρωτοπαθής υπέρταση είναι συνήθως ασυμπτωματική. Οι πιο κοινοί παράγοντες πέρα από την προδιάθεση είναι κάποιες από τις συνήθειες μας όπως το κάπνισμα, η έλλειψη κίνησης, η παχυσαρκία, το πολύ αλκοόλ, αλάτι και ζάχαρη, η μικρή κατανάλωση φρούτων και λαχανικών και δημητριακών ολικής.

Έτσι, στην κλινική πρακτική όλοι οι ενήλικες θα πρέπει να μετρούν την πίεση σε τακτικές επισκέψεις στο γραφείο. Η υπέρταση συνήθως διαγιγνώσκεται με βάση επαναλαμβανόμενες μετρήσεις πίεση σε κλινικό γραφείο. Η ακριβής μέτρηση και καταγραφή της πίεσης είναι απαραίτητη για την κατηγοριοποίηση του επιπέδου της πίεσης, την εξακρίβωση του κινδύνου καρδιαγγειακής νόσου που σχετίζεται με την πίεση και την καθοδήγηση της διαχείρισης.

Ποια είναι τα συμπτώματα της υπέρτασης;

• Έντονος πονοκέφαλος ή αίσθημα βάρους στο κεφάλι (ότι είναι «βαρύ» το κεφάλι σας)
• Συναισθηματικές αλλαγές (αυξάνεται η πίεση σας όταν στρεσσάρεστε ή αγχώνεστε)
• Έντονη και ξαφνική εφίδρωση
• Ταχυπαλμίες
• Διαταραχές ύπνου
• Ξηροστομία (σε υψηλές τιμές αρτηριακής πίεσης)

Έχω αυξημένη πίεση, ποιες θα μπορούσαν να είναι οι μακροπρόθεσμες συνέπειες;

Η υπέρταση είναι ο κύριος παράγοντας κινδύνου για πολλές καρδιαγγειακές παθήσεις, όπως το εγκεφαλικό επεισόδιο, η στεφανιαία νόσος, η κολπική μαρμαρυγή και η περιφερική αγγειακή νόσος.

Η υπέρταση φαίνεται να έχει δοσοεξαρτώμενη επίδραση στη συχνότητα εμφάνισης καρδιακής ανεπάρκειας.  Αυτό πρακτικά σημαίνει πως το πόσο υψηλή πίεση έχουμε εξαρτάται αν θα εμφανίσουμε καρδιακή ανεπάρκεια. Συνολικά, η υπέρταση είναι ο μοναδικός μεγαλύτερος παράγοντας κινδύνου για καρδιακή ανεπάρκεια σε επίπεδο πληθυσμού, λόγω του υψηλού επιπολασμού της.

Η υπέρταση είναι επίσης η κύρια αιτία εμφράγματος του μυοκαρδίου, ο δεύτερος μεγαλύτερος παράγοντας κινδύνου. Η θεραπεία της αρτηριακής πίεσης έχει αποδειχθεί ότι μειώνει την υπερτροφία της αριστερής κοιλίας της καρδιάς (LVH) και μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρδιακής ανεπάρκειας. Αυτό το όφελος φαίνεται επίσης να εξαρτάται από τη δόση.

Πέρα από τα καρδιαγγειακά, η υπέρταση επηρεάζει την νεφρική λειτουργία καθώς η πίεση που είναι αυξημένη μέσα στα αγγεία μας, αυτά σκληραίνουν και η ροή του αίματος στα νεφρά μειώνεται με αποτέλεσμα η λειτουργία των νεφρών να εμποδίζεται. Το ίδιο και στα μάτια μας που λόγω της αυξημένης πίεσης μπορεί να σπάσουν κάποια αγγεία στους οφθαλμούς.

Πως αντιμετωπίζεται η υπέρταση;

Οι προσπάθειες αντιμετώπισης του διαβήτη, της παχυσαρκίας, της υπνικής άπνοιας και της πρόσληψης αλατιού μπορεί επίσης να βοηθήσουν στην πρόληψη της παθολογικής αναδιαμόρφωσης και στη μείωση του μελλοντικού κινδύνου καρδιακής ανεπάρκειας.

Η υπέρταση μπορεί να οδηγήσει στην καρδιακή ανεπάρκεια, μία μη αναστρέψιμη νόσο με μεγάλη νοσηρότητα και θνητότητα. Για αυτό κρίνεται απαραίτητη η πρόληψη και η κατάλληλη θεραπευτική αγωγή, συνήθως με διουρητικά και καρδιοπροστατευτικά.

Διατροφικές παρεμβάσεις που φαίνεται να έχουν ευεργετικά αποτελέσματα στην αντιμετώπιση της υπέρτασης:

• Η τροποποίηση του τρόπου ζωής μπορεί επίσης να ενισχύσει την επίδραση της θεραπείας μείωσης της ΑΠ, αλλά δεν θα πρέπει να καθυστερήσει την έναρξη της φαρμακευτικής θεραπείας σε υπερτασικούς ασθενείς με υψηλό καρδιαγγειακό κίνδυνο. Ως εκ τούτου, οι οδηγίες της ESC/ESH για τη διαχείριση της υπέρτασης συνιστούν τροποποιήσεις στον τρόπο ζωής, π.χ. περιορισμό της πρόσληψης αλατιού, περιορισμό της κατανάλωσης αλκοόλ, υψηλή πρόσληψη λαχανικών και φρούτων κ.λπ.
• Προσοχή στο αλάτι: Η κύρια αιτία αύξησης της πίεσης είναι το χλωριούχο νάτριο-το γνωστό σε όλους μας αλάτι-. Οι κατευθυντήριες οδηγίες κατά της υπέρτασης μας συστήνουν να μην υπερβαίνουμε τα 2400mg νατρίου την ημέρα, ποσό που ισοδυναμεί με 1 κ.γ. αλάτι. Μεγάλη προσοχή καθώς το αλάτι είναι σχεδόν παντού: σε έτοιμα σνακ (αλμυρά και γλυκά), σάλτσες, αλείμματα, αρτοσκευάσματα, αλίπαστα, ελιές, κύβοι γεύσης κλπ.
• Μείωση στην πρόσληψη λίπους: Καλό θα ήταν το ημερήσιο ποσοστό λιπαρών που προσλαμβάνουμε ημερησίως να είναι περίπου στο 30%. Βέβαια δεν είναι όλα τα λιπαρά το ίδιο. Θα πρέπει να προσέξουμε να μην υπερβαίνουμε το 10% των ημερήσιων θερμίδων αν αυτά προέρχονται από κορεσμένα λιπαρά (όπως τηγανητά, έτοιμα γεύματα, σάλτσες, σνακ, γλυκίσματα).
• Έμφαση στα καλά λιπαρά: προτιμούμε τα λιπαρά από φυτικές πηγές όπως ελαιόλαδο, ταχίνι, φυστικοβούτυρο, ξηροί καρποί και σπόροι που ευνοούν την καρδιακή λειτουργία.
• Προτίμηση σε μεσογειακή διατροφή ή δίαιτα DASH: Τα δύο αυτά πρότυπα είναι ιδανικά για την διαχείριση και αντιμετώπισης της αρτηριακής υπέρτασης καθώς έχει αφθονία φρέσκων φρούτων και λαχανικών, ελαιόλαδου (που περιέχει μία φυσική φαινολική ένωση που χαλαρώνει τα αγγεία και κατά συνέπεια μειώνει την πίεση), δημητριακά ολικής άλεσης, όσπρια, ψάρια και λίγο κρέας. Γενικά καλό είναι να δοθεί προτεραιότητα στην φυτική πρωτεϊνη σε σχέση με την ζωϊκή.
• Απώλεια βάρους αν κρίνεται απαραίτητο: το υπερβάλλον βάρος επιβαρύνει την λειτουργία της καρδιάς και αυξάνει τη πίεση, οπότε αν είναι απαραίτητο μπαίνουμε σε διαδικασία απώλειας μέρους του βάρους αν είμαστε υπέρβαροι ή παχύσαρκοι. Μάλιστα η απώλεια βάρους δείχνει μείωση 5 μονάδων στην πίεση.
• Μείωση ή διακοπή αλκοόλ και καπνίσματος: Οι δύο αυτοί παράγοντες αυξάνουν την πίεση και συστήνεται ισχυρά να διακοπούν ή έστω να μετριαστούν. Αναφέρεται πως η αλλαγή αυτή στην ζωή μας με μείωση του αλκοόλ στους άνδρες στα 2 ποτά και στις γυναίκες στο 1 ποτό την εβδομάδα μειώνει κατά 4 μονάδες την υπέρταση.
• Υιοθέτηση της δραστήριας ζωής: η κίνηση και η άσκηση πρέπει να μπει στον τρόπο ζωής μας. Με 90-150 λεπτά άσκησης μέτριας την εβδομάδα μπορούμε να δούμε μείωση έως και 5 με 8 μονάδες στην πίεση. Η καλύτερη άσκηση είναι η αερόβια, ακολουθεί η ισομετρική (με το βάρος του σώματος δηλαδή) και τέλος η αντίστασης που φυσικά και αυτή παρέχει οφέλη.
• Το τσάι και ο καφές: και τα δύο ροφήματα είναι πλούσια σε αντιοξειδωτικά και μας χαρίζουν ενέργεια. Αν και ακόμα μελετάται η επίδραση τους στην πίεση σε σχέση με το είδος, την προέλευση ή πότε τα καταναλώνουμε, η Ελληνική Καρδιολογική Εταιρεία συστήνει να διατηρούμε ένα μέτρο και να μην καταναλώνουμε υπερβολικά τα συγκεκριμένα ροφήματα καθώς προκαλούν αγγειοσύσπαση. Ενδεικτικά μέχρι 2 φλιτζάνια καφέ χαρίζουν μία ασφαλή ποσότητα καφεϊνης.
• Η πορτοκαλάδα: Ενώ κυκλοφορεί η οδηγία να μην καταναλώνεται πορτοκαλάδα καθώς αυξάνει την πίεση, συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο. Η εσπεριδίνη, ένας γλυκοζίτης φλαβανόνης που περιέχεται στα εσπεριδοειδή, έχει αποδειχθεί ότι μειώνει την αρτηριακή πίεση, την υπερτροφία της αριστερής κοιλίας και την καρδιακή ίνωση. Σίγουρα προτιμούμε τον φυσικό χυμό πορτοκαλιού και όχι το νέκταρ ή με ανθρακικό.
• Αυξάνουμε την πρόσληψη καλίου, ασβεστίου και μαγνησίου: τα τρία αυτά ιχνοστοιχεία βοηθούν στην μείωση της πίεσης και έχουν παρατηρηθεί χαμηλά επίπεδα ορού σε υπερτασικά άτομα. Κάλιο βρίσκουμε σε αποξηραμένα φρούτα, όσπρια, πατάτες, κολοκύθες, σπανάκι και μπρόκολο, αβοκάντο και μπανάνες. Ασβέστιο βρίσκουμε σε γαλακτοκομικά, μικρά ψάρια με κόκκαλα (μαρίδες, σαρδέλες, αθερίνες), σπόροι, αμύγδαλα, φυλλώδη λαχανικά. Μαγνήσιο συναντάμε στην μαύρη σοκολάτα, στο αβοκάντο, τους ξηρούς καρπούς και τσους σπόρους.
• Μια ενδιαφέρουσα μελέτη παρατήρησης που διεξήχθη σε μια μεγάλη ομάδα παιδιών δημοτικού σχολείου καταδεικνύει ότι η υψηλή ΑΠ και η παχυσαρκία συνδέονται στενά με ανθυγιεινά διατροφικά πρότυπα. Ως εκ τούτου, οι παρεμβάσεις στον τρόπο ζωής και μια διατροφικά ισορροπημένη διατροφή, όπως η μεσογειακή διατροφή, συνιστώνται ανεπιφύλακτα σε όλα τα άτομα και, ειδικότερα, στα παχύσαρκα άτομα.

Σύμφωνα με την έρευνα μας στην επιστημονική βιβλιογραφία, είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι ο έλεγχος των επιπέδων της ΑΠ θα πρέπει να ξεκινά από μια υγιεινή διατροφικά ισορροπημένη διατροφή, η οποία θα πρέπει να ακολουθείται σε όλη τη ζωή, ακόμη και πριν από τη γέννηση. Τέλος, συστήνεται να διατηρούμε τα επίπεδα στρες σε καλά επίπεδα και να μην προκαλούμε άγχος, στρες και να προσπαθούμε να διατηρούμε την ψυχραιμία μας σε καταστάσεις στεναχωριας ή συγκίνησης.

Βιβλιογραφία:

1. Hypertension and Heart Failure, Jeremy Slivnick, Brent C. Lampert, Heart Failure Clin – (2019), https://doi.org/10.1016/j.hfc.2019.06.007, 1551-7136/19/ 2019 Elsevier Inc
2. The Importance of Nutrition in Hypertension, Francesco Fantin, Federica Macchi, Anna Giani and Luisa Bissoli, Nutrients 2019, 11, 2542; doi:10.3390/nu11102542
3. Arterial hypertension – Clinical trials update 2021, Hussam Al Ghorani, Felix Götzinger, Michael Böhm, Felix Mahfoud, Nutr Metab Cardiovasc Dis. 2022 Jan;32(1):21-31. doi: 10.1016/j.numecd.2021.09.007. Epub 2021 Sep 16.
4. Hypertension, Suzanne Oparil, Maria Czarina Acelajado, George L. Bakris, Dan R. Berlowitz, Renata Cífková, Anna F. Dominiczak, Guido Grassi, Jens Jordan, Neil R. Poulter, Anthony Rodgers, and Paul K. Whelton, Nat Rev Dis Primers. 2018 Mar 22; 4: 18014.
5. Locke, A., Schneiderhan, J., & Zick, S. M. (2018). Diets for Health: Goals and Guidelines. American family physician, 97(11), 721–728.
6. Cheteu Wabo, T. M., Wu, X., Sun, C., Boah, M., Ngo Nkondjock, V. R., Kosgey Cheruiyot, J., Amporfro Adjei, D., & Shah, I. (2022). Association of dietary calcium, magnesium, sodium, and potassium intake and hypertension: a study on an 8-year dietary intake data from the National Health and Nutrition Examination Survey. Nutrition research and practice, 16(1), 74–93. https://doi.org/10.4162/nrp.2022.16.1.74
7. Ελληνική Καρδιολογική Εταιρεία