Έλλειψη σιδήρου, συμπτώματα και αντιμετώπιση | nutrition hοme

Η σιδηροπενική αναιμία συνδέεται με ανεπαρκή σίδηρο στις αποθήκες του οργανισμού μας, με χαμηλά επίπεδα του και συνεπώς εμφάνιση αναιμίας αλλά και μικρά σε μέγεθος αποχρωματισμένα ερυθροκύτταρα. Η έλλειψη σιδήρου είναι πολύ συχνή και επηρεάζει πάνω από 2 εκατομμύρια άτομα παγκοσμίως ενώ η σιδηροπενική αναιμία είναι από τις πρώτες αιτίες αναιμίας. Η προδιάθεση για έλλειψη σιδήρου είναι διπλάσια σε σχέση με την σιδηροπενική αναιμία διεθνώς. Η έλλειψη διαγιγνώσκεται μέσω εξετάσεων αίματος. Ελέγχονται τα επίπεδα φερριτίνης στο πλάσμα και επιβεβαιώνεται αν είναι λιγότερο από 30μg ανά λίτρο. Σε ασθενείς με σιδηροπενική αναιμία, τα επίπεδα αυτά είναι χαμηλότερα.

Έλλειψη και συμπτώματα:

H έλλειψη μπορεί να μην είναι πάντα εύκολα διακριτή και να είναι ασυμπτωματική. Στην περίπτωση που υπάρχουν συμπτώματα παρατηρείται:

• Αδυναμία
• Κούραση
• Δυσκολία στη συγκέντρωση
• Χαμηλή παραγωγικότητα
• Ταχυπαλμία
• Απώλεια μαλλιών
• Σύνδρομο του ακούραστου ποδιού (κράμπες στα πόδια και η ανάγκη να κουνάει το άτομο συνεχώς τα πόδια του το βράδυ)
• Ελαττωματική λειτουργία των κυττάρων του ανοσοποιητικού
• Αυξημένη σοβαρότητα στις καρδιακές παθήσεις
• PICΑ (διαταραχή στην οποία καταναλώνονται ποσότητες από μη βρώσιμες ή κατάλληλα επεξεργασμένες τροφές όπως χώμα, ωμό ρύζι, ξύλο, χαρτί κλπ). Στην περίπτωση αυτή, είναι η κατανάλωση πάγου ή κιμωλίας.

Ποιοι είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν έλλειψη σιδήρου ή σε ποιες καταστάσεις;

• Αυτοί που δεν λαμβάνουν αρκετό σίδηρο από την διατροφή τους: συνήθως είναι οι ακραίοι χορτοφάγοι ή και ημι-χορτοφάγοι που δεν καταναλώνουν κρέας ή σωστούς συνδυασμούς για καλύτερη απορρόφηση σιδήρου.
• Απώλεια αίματος: Σε παθολογικές καταστάσεις που χάνεται αίμα όπως το αίμα στα ούρα και στα κόπρανα, οισοφαγίτιδες, πεπτικά έλκη, φλεγμονώδης νόσος εντέρου (ελκώδη κολίτιδα, νόσος Crohn), αιμοδιάλυση σε τελικά στάδια νεφρικής νόσου
• Οι γυναίκες: η βαριά έμμηνος ρύση κάθε μήνα, ο τοκετός, η αιμορραγία μετά τον τοκετό.
• Οι ηλικιωμένοι: Ο συνδυασμός έλλειψης σιδήρου με άλλα σχετιζόμενα νοσήματα, φλεγμονώδεις νόσοι, καρκίνος και χαμηλά επίπεδα ερυθροποίησης.
• Χάπια: τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα, τα αντιπηκτικά (αυξημένη απώλεια), παρεμποδιστές της αντλίας πρωτονίων  (μειωμένη απορρόφηση).
• Δυσαπορρόφηση: Λοίμωξη από βακτήριο του πυλωρού, γαστρεκτομή, βαριατρική εγχείρηση, έξαρση σε κοιλιοκάκη, ατροφική γαστρίτιδα.
• Αυξημένες ανάγκες: βρέφη, εφηβεία, αιμοδοσία
• Περιβαλλοντικοί και κοινωνικοί παράγοντες: φτώχεια, ανεπαρκή σίτιση, υποθρεψία 

Υπάρχει κίνδυνος δηλητηρίασης; Ποια τα συμπτώματα;

Η περίπτωση να εισέλθει παραπάνω σίδηρος στο σώμα μας είναι υπαρκτή, κυρίως στους νεφροπαθείς που είναι υπό αιμοδιάλυση. Επειδή ο κίνδυνος για απώλεια αίματος και συνεπώς σιδήρου είναι μεγάλος σε αυτούς τους ασθενείς, τους δίνεται ενδοφλέβια ένεση μεγάλης ποσότητας σιδήρου. Το σώμα μας έχει ένα σύστημα (σύστημα εψιδίνης) που ρυθμίζει την απορρόφηση του στοιχείου από την διατροφή μας και την διαθεσιμότητα του από τις αποθήκες. Η ενδοφλέβια ένεση παρακάμπτει αυτό το σύστημα και μπορεί να υπερκορέσει τον οργανισμό με σίδηρο.

Τα συμπτώματα είναι η ναυτία,χαμηλή πίεση, πονοκέφαλος, πυρετός, κοιλιακός πόνος, διάρροια, αφυδάτωση, ακόμα και αιμοπτυση.

Στον γενικό πληθυσμό όμως η δηλητηρίαση από σίδηρο είναι ένα σύνηθες φαινόμενο για τα μικρά παιδιά, καθώς λαμβάνουν χωρίς την προσοχή των γονιών συμπληρώματα διατροφής σε ποσότητα λόγω της γεύσης ή παρουσίας στο οπτικό τους πεδίο.

Που συναντάμε τον σίδηρο στην διατροφή μας;

Ο σίδηρος διακρίνεται σε 2 κατηγορίες: τον αιμικό και τον μη αιμικό ανάλογα την παρουσία της αίμης. Για να είναι πιο εύκολο να καταλάβουμε που βρίσκουμε τον αιμικό και που τον μη αιμικό θα πρέπει να θυμόμαστε ότι ο πρώτος είναι μόνο σε όργανα και φιλέτα κρέατος, ψαριών και θαλασσινών ενώ ο δεύτερος μόνο σε φυτικά. 

Αιμικός σίδηρος:

• Στρείδια και μύδια
• Μοσχάρι
• Κοτόπουλο, γαλοπούλα
• Συκώτι μοσχαριού ή κοτόπουλου
• Όλα τα εσωτερικά όργανα των ζώων
• Σαρδέλα και τόνος σε κονσέρβα

Μη αιμικός σίδηρος:

• Γάλα και γαλακτοκομικά προϊόντα
• Αυγά
• Όσπρια (φασόλια, φακές, φασόλια σόγιας, ρεβύθια)
• Σπανάκι (μαγειρεμένο)
• Τόφου και γενικά προϊόντα σόγιας
• Σπόροι (ηλιόσποροι, κολοκυθόσπορος)
• Εμπλουτισμένα προϊόντα (δημητριακά πρωινού ή χυμός)
• Αποξηραμένα φρούτα (σταφίδες, βερίκοκα)
• Ξηροί καρποί (κάσιους, αμύγδαλα, φυστίκι Αιγίνης)
• Πατάτα ψητή με φλούδα
• Κινόα
• Μπρόκολο
• Μαύρη σοκολάτα

Υπάρχουν συνδυασμοί που θα βοηθήσουν ή θα δυσκολέψουν την απορρόφηση του σιδήρου;

• Βιταμίνη C: Η βιταμίνη C δρα ευνοϊκά στην απορρόφηση του σιδήρου. Φροντίστε μετά από ένα πλούσιο γεύμα σε σίδηρο να καταναλώσετε μία πηγή της βιταμίνης όπως χυμό εσπεριδοειδών, φράουλες, ακτινίδιο, ανανά κλπ. Διαφορετικά προσθέστε στο γεύμα σας πηγές βιταμίνης C (ξύδι στις φακές, πιπεριές και ντομάτες στην σαλάτα οσπρίων, πατάτες με σαλάτα μπρόκολο-κουνουπίδι συνοδεία της μοσχαρίσιας μπριζόλας).
• Ασβέστιο: Αντίθετα, η παρουσία γαλακτοκομικών ή γενικά τροφών πλούσιων σε ασβέστιο δεν διευκολύνει την απορρόφηση. Μπορείτε να καταναλώνετε για παράδειγμα 30g φέτα μαζί με τις φακές σας αλλά όχι μεγάλες ποσότητες, ιδιαίτερα αν έχετε πρόβλημα με το σίδηρο. Πηγές ασβεστίου: γαλακτοκομικά, εμπλουτισμένα προϊόντα, φασόλια σόγιας, πράσινα φυλλώδη λαχανικά, σαρδέλες σε κονσέρβα.
• Φυτικές ίνες: Να σημειώσουμε πως η μεγάλη ποσότητα φυτικών ινών θα εμποδίσει την απορρόφηση του σιδήρου σε άτομα που έχουν πρόβλημα με αυτή. Μια συμβουλή είναι να συνδυαστεί η πηγή σιδήρου (π.χ. φακές) με μία πηγή χαμηλότερων φυτικών ινών (π.χ. λευκό ψωμί, ρύζι, ζυμαρικά, φρυγανιές κλπ).
• Πράσινο τσάι και καφές και κόκκινο κρασί: Το τσάι μειώνει την απορρόφηση του σιδήρου κατά 90%! Παρομοίως και ο καφές μειώνει την απορρόφηση αλλά σε μικρότερο ποσοστό περίπου στα 2/3 από ό,τι το τσάι.
• Βιταμίνη Α: σύμφωνα με τις μελέτες, η βιταμίνη Α ενισχύει την απορρόφηση του σιδήρου. Πηγές βιταμίνης Α είναι πράσινα φυλλώδη λαχανικά, ντομάτες, κόκκινες πιπεριές, μάνγκο, πεπόνι, γάλα, αυγά, μοσχαρίσιο συκώτι και έλαια ψαριών.
• Πολυφαινόλες: Οι πολυφαινόλες είναι μία μεγάλη οικογένεια που έχουν αντιοξειδωτική δράση. Από αυτά που ερευνήθηκαν να μειώνουν την απορρόφηση ήταν η κερσετίνη (σε φρούτα, εσπεριδοειδή,κρεμμύδι, τσάι, καφές κλπ), ο κουρκουμάς, οι κατεχίνες του πράσινου τσαγιού και η ρεσβερατρόλη του κόκκινου σταφυλιού που αναφέρθηκαν παραπάνω.
• Μούλιασμα: Τα όσπρια ή κάποια σιτηρά (π.χ. πλιγούρι) ιδιαίτερα αν δεν βράσουν καλά ή δεν προετοιμαστούν επαρκώς, διατηρούν τα φυτικά οξέα, τα οποία είναι παρεμποδιστές της απορρόφησης του σιδήρου. Οπότε μουλιάστε καλά, από το βράδυ τα όσπρια και μαγειρέψτε τα καλά!
• Οξαλικά οξέα: Τα οξαλικά οξέα που συναντάμε συχνά στο ωμό σπανάκι, στο ραδίκι, τα παντζάρια δυσκολεύουν την απορρόφηση του ασβεστίου. Δεν έχουμε όμως επιβεβαιωμένες έρευνες και για το σίδηρο ακόμα.

Βιβλιογραφία:

1. Vogt, A.-C. S., Arsiwala, T., Mohsen, M., Vogel, M., Manolova, V., & Bachmann, M. F. (2021). On Iron Metabolism and Its Regulation. International Journal of Molecular Sciences, 22(9), 4591. doi:10.3390/ijms22094591 
2. Camaschella, C. (2015). Iron-Deficiency Anemia. New England Journal of Medicine, 372(19), 1832–1843. doi:10.1056/nejmra1401038 
3. Steven Fishbane, Anna Mathew, Nosratola D. Vaziri, Iron toxicity: relevance for dialysis patients, Nephrology Dialysis Transplantation, Volume 29, Issue 2, February 2014, Pages 255–259, https://doi.org/10.1093/ndt/gft269 
4. DeLoughery, T. G. (2017). Iron Deficiency Anemia. Medical Clinics of North America, 101(2), 319–332. doi:10.1016/j.mcna.2016.09.004 
5. Imam, M., Zhang, S., Ma, J., Wang, H., & Wang, F. (2017). Antioxidants Mediate Both Iron Homeostasis and Oxidative Stress. Nutrients, 9(7), 671. doi:10.3390/nu9070671 
6. Agnoli, C., Baroni, L., Bertini, I., Ciappellano, S., Fabbri, A., Papa, M., … Sieri, S. (2017). Position paper on vegetarian diets from the working group of the Italian Society of Human Nutrition. Nutrition, Metabolism and Cardiovascular Diseases, 27(12), 1037–1052. doi:10.1016/j.numecd.2017.10.020 
7. Milman, N. T. (2020). A Review of Nutrients and Compounds, Which Promote or Inhibit Intestinal Iron Absorption: Making a Platform for Dietary Measures That Can Reduce Iron Uptake in Patients with Genetic Haemochromatosis. Journal of Nutrition and Metabolism, 2020, 1–15. doi:10.1155/2020/7373498